Στα τέλη του 19ου αιώνα, στην -τότε προσαρτημένη στη Δανία- Ισλανδία, ένας νεαρός Δανός ιερέας ταξιδεύει σε ένα απομακρυσμένο μέρος της για να χτίσει μια εκκλησία και να φωτογραφίσει τους ανθρώπους της. Αλλά όσο πιο βαθιά πηγαίνει στο αχαρτογράφητο τοπίο, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τον σκοπό, την αποστολή και την ηθική του.
«Η Χώρα του θεού» είναι μια συγκλονιστική ταινία ενάντια στην αποικιοκρατία, που εξοργίζει τόσο τη Δανία όσο και την Ισλανδία, τις δύο εμπλεκόμενες στην υπόθεση χώρες, σχεδόν μποϊκοτάροντας της Οσκαρική της πορεία. Ο Χλίνουρ Πάλμασον (Hlynur Pálmason) χρησιμοποιώντας το τέχνασμα ενός ανύπαρκτου ιστορικού φωτογραφικού αρχείου, σπονδυλοδένει μια οικουμενική ιστορία. Χρησιμοποιώντας την πίστη ως καταλύτη για να μιλήσει για τα τερπνά του φανατισμού και την αμφισβήτηση του ανώτερου προς τα ανθρώπινα, σκηνοθετεί μια ταινία που θα έπρεπε να διδάσκεται. Η διπλή της ονομασία στους τίτλους έναρξης και τέλους προδίδει την αποστασιοποίηση αλλά και την προσπάθεια αντικειμενικής αφήγησης.
Ο σκηνοθέτης του “Godland” μίλησε στο ertnews.gr για την ιδιαίτερη αυτή δουλειά του, και όχι μόνο.
Συνέντευξη στον Αλέξανδρο Ρωμανό Λιζάρδο
-Σας βρίσκουμε απομονωμένο σε μια περιοχή μακριά από το σπίτι σας.
-Όντως. Δουλεύω για την επόμενη ταινία μου.
-Για αυτό έχετε ένα ολόκληρο πίνακα με post-it στο πίσω μέρος σαν να είστε σε αστυνομικό τμήμα που ερευνά κάποιο έγκλημα;
-Ακριβώς. Για αυτό. Ναι, ναι.
-Η ταινία σας εστιάζει σε έναν χαρακτήρα που μέσα από τις φωτογραφίες του γνωρίζουμε μια πτυχή της ιστορίας. Έχει ενδιαφέρον πως δεν βλέπουμε τον κεντρικό ήρωα να φωτογραφίζει, καθώς παρατηρούμε αυτές τις εικόνες κυρίως μέσα από το φακό. Παράλληλα χρησιμοποιείτε τα κάδρα σας σαν Tableau vivant. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για αυτά τα φωτογραφικά περιβάλλοντα που μετατρέπονται σε καμβά αφήγησης;
-Προτιμώ να γυρίζω ταινίες είδους. Κατά κάποιον τρόπο, εάν εργάζεσαι σε ένα πρότζεκτ για αρκετό καιρό και αφιερώνεις ένα μέρος της ζωής σου στην αφήγηση της ιστορίας, ενσωματώνεσαι στην ίδια την ταινία [σαν φωτογραφικό καρέ]. Έτσι αντιδρώ συνήθως. Προσπαθώ να κάνω τη μορφή και την αφήγηση να ταιριάζουν μεταξύ τους. Αυτή είναι η μεγαλύτερη μου πρόκληση όταν κάνω ταινίες. Δεν θέλω οι ταινίες μου να είναι «απλώς μια οποιαδήποτε ταινία», θέλω να είναι αυτή η ακριβής ταινία που έχω σκεφτεί και δεν θέλω να μοιάζει με οτιδήποτε άλλο. Θέλω απλώς να μοιάζει με τον εαυτό του. Και έτσι όταν γράφω ή γυρίζω κάποια ταινία προσπαθώ να καταλάβω ποιά είναι στην πραγματικότητα η ιστορία. Γυρίζω τις ταινίες μου χρονολογικά, εστιασμένος στις εποχές που κινηματογραφώ. Τη συγκεκριμένη ταινία τη γύριζα για δύο χρόνια ενώ ταυτόχρονα έγραφα το σενάριο της. Πολλά στοιχεία εμφανίζονταν μπροστά μου και τα ενέτασα στην υπόθεση, την πλοκή και το σενάριο. Έχοντας καταλάβει την ιστορία της ταινίας ή το τι συμβαίνει είμαι προετοιμασμένος για αλλαγές που γίνονται αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας.
-Αισθάνομαι ότι έστω φωτογραφικά η ταινία σας έχει κάποιες αναφορές στο έργο του Θεόδωρου Αγγελόπουλου: Οι αφηγήσεις μέσα από φωτογραφίες, τα στατικά πλάνα, η απόσταση των ηρώων από τον φακό, η σημασία του τοπίου.
-Συναισθάνομαι αυτό που λέτε, καθώς όλοι μας όταν παρακολουθούμε μια ταινία ψάχνουμε τη σύνδεση της με κάτι που ήδη γνωρίζουμε ή μας φαίνεται οικείο. Αυτό επαναλαμβάνεται στην ιστορία του κινηματογράφου, στους κινηματογραφιστές, στο κοινό, στους καλλιτέχνες γενικότερα (ζωγράφους, μουσικούς ή από οποιονδήποτε άλλο χώρο). Δεν είχα κανένα συγκεκριμένο καθ’ όλη τη διάρκεια, αλλά σίγουρα και εγώ εμπνεύστηκα από ταινίες και προϊόντα τέχνης που έχω δει, έχω θαυμάσει, με έχουν αγγίξει. Στο παράδειγμα σας, αισθάνομαι αυτό το «υπόγειο ρεύμα» έμπνευσης. Έζησα μεγάλο διάστημα στη Δανία μελετώντας και για αυτό πιστεύω ότι η ταινία μου είναι περισσότερο Δανέζικη παρά Ισλανδική. Σίγουρα επιλέγω αργούς ρυθμούς αφήγησης, σαν να περιεργάζεται ένας επισκέπτης ένα μουσείο και να κοιτάζει έναν πίνακα με προσοχή. Δεν ήταν λοιπόν αυτοσκοπός να κάνω τα στάσιμα πλάνα ή πολύ μεγάλες σε διάρκειες σεκάνς. Σίγουρα λοιπόν εμπνεύστηκα από τον δημιουργό αλλά δεν ήταν συνειδητό.
-Καταφέρνετε να περνάτε βιωματικά στον θεατή συγκεκριμένες πτυχές του καιρού, της υγρασίας, των σταγόνων βροχής ως εργαλείο για να μιλήσετε για τις ανάλογες ψυχολογικές επιπτώσεις. Γίνεται συνειδητά;
-Έτσι νομίζω. Ο κόσμος μάς διαμορφώνει και νομίζω ότι ο καιρός είναι σαν ένα τεράστιο μέρος αυτής της διαμόρφωσης. Όσοι έχουμε ζήσει στην επαρχία, σε μια αγροτική χώρα, σε εξωτερικούς χώρους, στη φύση, αυτό γίνεται μέρος της ιδιοσυγκρασίας μας. Ακόμα και το πως αισθανόμαστε είναι μέρος του καιρού και του περιβάλλοντος χώρου. Είναι λοιπόν εργαλειακή η χρήση. Όταν βλέπεις μια ταινία, ο γεωγραφικός χώρος είναι αυτός που πλάθεται από τον δημιουργό. Μπαίνεις σε ένα τεράστιο σκοτεινό δωμάτιο με ηχεία γύρω σου, και μια τεράστια οθόνη. Έτσι αυτό γίνεται σαν μια φυσική εμπειρία. Αυτό προσπαθώ να κάνω. Αυτό που με αφορά πιο έντονα είναι να ερευνώ τί είδους φυσική εμπειρία είναι αυτή. Πώς μπορώ να κινηματογραφήσω με φυσικότητα τα πρόσωπα και πώς αυτά θα ενταχθούν στο τοπίο; Ένα μέρος γίνεται διανοητικά και το υπόλοιπο από το ένστικτο. Για εμένα ο κινηματογράφος λειτουργεί σχεδόν όπως και η μουσική ή μια σύνθεση. Είναι τόσο ψυχική όσο και σωματική διαδικασία.
-Η ταινία σας μιλάει για το τέλος μιας εποχής, αλλά την αρχή μιας αλλαγής. Την παρακολούθησα τις ημέρες που βίωνα ένα πένθος και είδα διαγραμμισμένη τη σύνδεση της ζωής και του θανάτου στην ίδια ατμόσφαιρα.
-Πρώτα από όλα λυπάμαι για την απώλειά σου. Όταν ξεκίνησα να γράφω το 2013 επέστρεφα από ιππασία με το άλογο του πατέρα μου. Θεωρώ τα άλογα από τα πιο όμορφα πράγματα που μπορώ να σκεφτώ, καθώς σε αυτόν τον κόσμο η μορφή ενός αλόγου είναι απλά εκπληκτική. Ήθελα να χρησιμοποιήσω λοιπόν τη μορφή του αλόγου και να τη μελετήσω. Και ήθελα να δω τι θα συμβεί σε αυτή τη φόρμα (του θανάτου). Πώς θα άλλαζε; Άρχισα να το φωτογραφίζω και αμέσως μου έγινε σαφές ότι είναι αρκετά βάναυσο. Έμαθα τη διαδικασία αποσύνθεσης του. Το άλογο γίνεται σκουλήκια, τα σκουλήκια καταναλώνονται από τα πουλιά μέχρι να επαναληφθεί ο κύκλος ζωής. Δεν θα ξεχάσω πως μυρίζει ένα σώμα σε αποσύνθεση. Όμως καθώς το κινηματογραφούσαμε κάθε μέρα, και στη συνέχεια κάθε εβδομάδα άρχισα να το βλέπω με διαφορετικό τρόπο. Η χλωρίδα ή το γρασίδι, τα λουλούδια έμοιαζαν με ένα είδος ανάπτυξης μέσα από το σώμα του αλόγου. Το άλογο τρεφόταν από αυτά και πλέον αυτά τρέφονται από το νεκρό σώμα του αλόγου. Υπάρχει τόσο μεγάλη ομορφιά. Η ταινία έχει πολλά βιωματικά μέρη που στη συνέχεια επεξεργάστηκαν δραματουργικά. Αυτό που μόλις ανέφερα, είναι κάτι που έζησα καθώς έγραφα την ιστορία. Τα γεγονότα επηρέαζαν αυτόματα την ταινία σε βαθμό που αυτά συντέλεσαν περισσότερο στην ολοκλήρωση της ιστορίας μου, σα να έγραψαν από μόνα τους το σενάριο.
-Το άλογο του πατέρα σας ήταν η έμπνευση. Τα οικογενειακά μέλη πως προέκυψαν;
-Εργάζομαι μανιωδώς όταν κάνω μια ταινία και δυσκολευόμουν να βλέπω τα παιδιά μου να μεγαλώνουν. Σε αυτήν την ταινία όμως τα πράγματά ήταν διαφορετικά. Η κόρη μου παίζει το ρόλο της Έντα, το κορίτσι στο τέλος της ταινίας. Είναι απίστευτο πόσο γρήγορα μεγαλώνουν τα παιδιά σου και γίνονται ενήλικες. Από τη μια στιγμή στην άλλη σταματάνε να είναι παιδιά, είναι ανθρώπινα όντα σαν και εμάς. Γινόμαστε σαν σκιές των παιδιών μας. Η απίστευτη ομορφιά των παιδιών που μεγαλώνουν, όσο και αν ακουστεί παράξενο, μοιάζει με την ομορφιά του αλόγου που η μορφή του καλύπτεται από νέα ζωή. Είναι μια αλληγορία πως η φυσική τάξη των πραγμάτων είναι πιο ισχυρή από τις τεχνητές κατασκευές. Χωρίς να θέλω να επεκταθώ, στον συνειρμό μου ταίριαξε η ιδέα του αποικισμού και της θρησκείας.
-Η ταινία μπορεί να μην παίρνει θέση, όμως σίγουρα δεν κολακεύει καμία από τις δύο μεριές ανθρώπων και ιδεολογιών που έρχονται αντιμέτωπες/οι.
-Ελπίζω πως η ταινία είναι αρκετά ανοιχτή ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να έχουν τη δική τους ερμηνεία. Εμένα μου άρεσε αυτό το είδος αφήγησης. Διατηρώ -όχι μόνο το τέλος- ανοιχτό σε ερμηνείες. Είναι σαν να μπορείτε να βάλετε τον εαυτό σας σε αυτό και να επιλέξετε τη δική σας εμπειρία.
-Τα αποσυντιθέμενα σώματα, λοιπόν είναι μια μορφή ζωής, κάτι σαν επιστήμη.
-Ναι, το ίδιο συμβαίνει και στη θρησκεία.
-Χρησιμοποιείτε τη φυσική ροή και σε άλλους τομείς;
-Μία από τις βαθιές επιθυμίες μου είναι να κάνω ταινίες «καθημερινής ροής». Τα γεγονότα της ζωής πρέπει ακόμα και στην αναπαράσταση να τα βιώνουμε σε λογική σειρά.
-Οι τίτλοι της ταινίας σας είναι στα δανέζικα και τα ισλανδικά. Ο λόγος είναι ο προφανής να φανταστώ;
-Εν μέρη ναι. Ιστορικά η τοποθέτηση της Δανίας κατά της Ισλανδίας ή η τοποθέτηση της δανικής γλώσσας κατά της ισλανδικής γλώσσας ή η τοποθέτηση της θρησκείας κατά της φύσης, ήταν απόλυτα ενσυνείδητη. Το ίδιο και με το καλλιεργημένο άτομο ενάντια στον άνθρωπο της φύσης. Στην πραγματικότητα δεν ήξερα τί ταινία ήθελα να κάνω, γιατί ήμουν βέβαιος ότι τα γεγονότα θα εμφανίζονταν μπροστά μου αν επέλεγα να δημιουργήσω προφανείς αντιπαραθέσεις. Δεν είχα σχεδιάσει τίποτα, απλά ήξερα βαθιά μέσα μου, ότι ο ιερέας θα πέθαινε. Δεν ξέρω γιατί. Το ένιωσα. Το ήξερα από τη στιγμή που τον είχα δει να βρίσκεται στη φύση πολύ μακριά από την πατρίδα του, ξαπλωμένος και μόνος του. Αυτό ήταν αρκετά σαφές από την πρώτη στιγμή. Είμαστε πολύ, πολύ μικροί. Όσο περισσότερο μαθαίνουμε, τόσο λιγότερα γνωρίζουμε. Το επιβεβαιώνω από την εμπειρία μου τα τελευταία 10 χρόνια. Όσο περισσότερο μεγαλώνω, τόσο περισσότερο βλέπω ότι δεν γνωρίζω τίποτα… για τίποτα [Εν οίδα ότι ουδέν οίδα]. Είμαστε αρκετά μικροί και το πέρασμα μας από τη ζωή είναι «σύντομο».
-Στον χώρο σας έχετε παντού σημειώσεις, φωτογραφίες, post-it. Όλο αυτό μοιάζει με τόπο εγκλήματος. Τελικά ο σκηνοθέτης πρέπει να είναι ντετέκτιβ της δικής του ιστορίας;
-Πρωτότυπη ερώτηση. Δεν ξέρω αν τελικά κάθε άτομο ή κάθε άνθρωπος έχει τις δικές του ιδιορρυθμίες και τρόπους να βλέπει και να ακούει τα πράγματα. Νομίζω ότι όλοι μας είμαστε τόσο διαφορετικοί. Οι περισσότεροι φίλοι μου/κινηματογραφιστές έχουν τις δικές τους τεχνικές που δεν μοιάζουν με τη δική μου· κάνουν όμως σπουδαία πράγματα, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Κανένας δεν είναι ίδιος με τον άλλο. Πιστεύω λοιπόν ότι όλοι ακολουθούν τη δική τους διαδικασία. Αυτό που περιγράφεις μοιάζει με την τεχνική που χρησιμοποιώ τα τελευταία 10 χρόνια. Έτσι ξυπνάω το πρωί και κάνω αυτό που αγαπώ περισσότερο. Δεν μπορώ να το εξηγήσω αλλά προσπαθώ να το καταλάβω. Προτιμώ να κάνω γυρίσματα κάθε εβδομάδα αντί να τα οργανώνω και να τα συμπυκνώνω σε ένα κινηματογραφικό πρόγραμμα. Με βοηθάει στο να γράφω και να κάνω παράλληλα έρευνα, ανάπτυξη, επεξεργασία. Μάλλον αγαπώ πολύ τη δουλειά μου. Και μου αρέσει να κάνω αυτά τα τρία πράγματα ταυτόχρονα. Μου αρέσει γενικότερα η ωρίμανση στα πράγματα. Να σιγοβράζουμε και να περνάνε από το πεπτικό σύστημα. Θέλω τα πράγματα να αναπτύσσονται φυσικά. Αν δεν χάσω τον εαυτό μου μέσα από αυτή τη δημιουργική μετάβαση, δεν έχει νόημα αυτό που κάνω. Έτσι μόνο πραγματικά απολαμβάνω όταν κινηματογραφώ μια ταινία: σε μικρές δόσεις. Μόνο έτσι μπορώ να αντιδράσω στο υλικό που γύρισα, να δω αν τελικά μου αρέσει. Απλώς αυτή η διαδικασία μου δίνει τόση ενέργεια για να γράψω και να εντάξω νέο υλικό σε αυτό που ήδη γύρισα. Με εμπνέει αυτή η τεχνική. Όσο μου δίνεται η δυνατότητα, αυτόν τον τρόπο θα επιλέγω.
-Ο Λούκας (Elliott Crosset Hove), ο χαρακτήρας της ταινίας σας, κάνει προσκύνημα, αλλά σε αυτήν τη νεόκτιστη εκκλησία δεν είναι σε θέση καν να πει μια προσευχή γιατί αναλώνει την εστίαση του στους εξωγενείς παράγοντες που κάνουν διάφορους θορύβους. Γιατί επιλέξατε να βάλετε τον ήρωα σας να μην ολοκληρώνει την αποστολή του;
-Συχνά προσπαθώ να καταλάβω τι αισθάνεται αυτός ο χαρακτήρας, όπως και να καταλάβω ποιος είναι, πώς αισθάνεται και γιατί μου μοιάζει. Γιατί έχει άκριτα 100% πίστη στον Θεό; Αν γεννιόταν σήμερα, θα ήταν σαν τραπεζίτης ή δικηγόρος ή καλλιτέχνης ή ζωγράφος ή φωτογράφος ή οτιδήποτε άλλο; Ήταν δηλαδή η κλίση του αυτή; Στην εκκλησία κυκλοφορεί πολύ χρήμα, ίσως σε σημερινή αναλογία να ήταν τραπεζίτης. Δεν έχω σταματήσει να το σκέφτομαι από τότε και χαίρομαι που δεν έχω σαφή απάντηση. Έθεσα πολλά ερωτήματα και στην ταινία και για τον χαρακτήρα και ήταν καλό που δεν απάντησα σε όλα. Χωρίς να έχω καταλήξει, νομίζω ότι και αυτός είναι εξερευνητής της δουλειάς και της αποστολής του. Ακόμα όμως προσπαθώ να το καταλάβω. Οι έγκυρες ερωτήσεις δεν φέρνουν κατ’ ανάγκη ανάλογες απαντήσεις. Ξέρω πως είναι σε σύγκρουση με την πίστη του, κάτι που συμβαίνει και σε εμένα. Το να είσαι πολύ ευτυχισμένος στη ζωή σου, το να χτίσεις μια εκκλησία είναι πράξεις του ποιοι τελικά είμαστε. Μας βοηθούν να βρούμε τις αδυναμίες μας. Το όμορφο της διαδικασίας είναι στα μισά να ξεκινήσουμε τις ερωτήσεις και αν τελικά αυτό που ξεκινήσαμε δεν μας καλύπτει, τα το παρατήσουμε. Το να αμφιβάλλουμε για τον εαυτό μας, μας κάνει ανθρώπους. Αυτό μου αρέσει στον Λούκας. Ξέρω ότι ο χαρακτήρας του είναι αντιπαθητικός για μεγάλη μερίδα του κοινού, αλλά μου αρέσει πολύ που είναι τέτοιος. Είναι σαν φρικιό. Αδύναμο χαμένο ανθρώπινο ον. Ως θεατές συνήθως μπαίνουμε στη θέση των πιο αθώων προσώπων, όσων έχουν καλοσύνη και ένα δράμα να αντιμετωπίσουν. Αν κάτι πρέπει να κάνουν οι ταινίες είναι να μας βάζουν στη θέση όσων δεν μας είναι απόλυτα συμπαθείς ή κατανοητοί. Δεν ξέρω αν απάντησα στην ερώτηση σας και ζητώ συγνώμη για αυτό.
-Στους τίτλους αρχής αναφέρετε ότι η ταινία εμπνέεται από εκείνες τις φωτογραφίες που βρίσκει ο ήρωας σας, κάνοντας μας να πιστεύουμε ότι βασίστηκε σε αληθινά γεγονότα. Στην πραγματικότητα η ταινία είναι 100% προϊόν μυθοπλασίας. Παίρνω ως αφορμή αυτό και σας ρωτώ, αν θα μπορούσατε να φωτογραφήσετε μια ιστορική περίοδο που δεν θα υπήρχαν φωτογραφικές μηχανές, ποια θα επιλέγατε και για ποιο λόγο;
-Υπάρχουν τόσες εποχές που θα ήθελα να φωτογραφήσω με την κάμερα μου. Ποια να διαλέξω; Επειδή έχω εμμονή με τη λίθινη εποχή, τότε που ζούσαμε σε σπηλιές και κυνηγούσαμε, νομίζω θα επέλεγα εκείνη. Θα ήθελα να επιστρέψω εκεί με την κάμερά μου. Θέλω να πιστεύω ότι η ανθρώπινη φυλή περνούσε τότε την καλύτερη περίοδο της. Ήθελα να δω αν οι σκέψεις μου είναι σωστές ή λάθος. Πιστεύω ότι τότε ζούσαν πραγματικά ειρηνικά. Αφιέρωναν τη ζωή τους στην ανθρώπινη φυλή. Ίσως όμως να προτιμούσα να το κρατήσω και ως μυστήριο.
www.ertnews.gr
