Το επεισόδιο διακρίσεων σε βάρος της βορειοαμερικανίδας αρχιτέκτονας Denise Scott Brown είναι τόσο ενοχλητικό όσο και σχετικά πρόσφατο στον χρόνο. Ο Scott Brown ήταν συν-συγγραφέας ενός από τα εγχειρίδια που δυναμίτισαν τα θεμέλια της τεχνικής των τελευταίων εκατό ετών, Learning from Las Vegas (1977), και κατήγγειλε τη συστηματική «αόρατη» παρουσία των γυναικών.
Μαζί με τον συζυγό της, αρχιτέκτονα Ρόμπερτ Βεντούρι, εργάστηκε ως συνεργάτης σε μια εταιρεία στην πρώτη γραμμή του μεταμοντερνισμού στις κατασκευές του 20ου αιώνα με το σύνθημα «το λιγότερο είναι βαρετό». Ο Βεντούρι έλαβε το Pritzker το 1991, το πιο διάσημο βραβείο στην παγκόσμια αρχιτεκτονική, αλλά δεν υπήρχε ίχνος αναγνώρισης για την Ντενίζ Σκοτ Μπράουν σε μια κατακραυγή στο επάγγελμα όπου το κύρος του Αμερικανού ήταν διαβόητο.
Δώδεκα χρόνια αργότερα, ο αρχιτέκτονας υπέγραψε ένα δημοφιλές αίτημα που προωθήθηκε από φοιτητές του Χάρβαρντ για να συμπεριληφθεί αναδρομικά η γυναίκα του στο Pritzker.
Μια ερώτηση που συνδυάζει λογική και δικαιοσύνη: ο αρχιτέκτονας είχε κάνει τη μισή δουλειά, αλλά η επιτροπή βράβευσης απέρριψε το αίτημα. «Δεν μου χρωστάνε βραβείο Pritzker, αλλά μια πράξη συμπερίληψης Pritzker», φώναξε ο Scott Brown, 91 ετών.
«Από τη μία πλευρά, υπάρχει η περιβαλλοντική διάκριση των γυναικών γενικά στην τεχνολογία, αν και υπάρχουν ήδη πολλές γυναίκες μηχανικοί και σχεδιαστές, αλλά στην αρχιτεκτονική είναι πολύ βαθύτερη επειδή η σύγχρονη φιγούρα του αρχιτέκτονα χτίζεται γύρω από μια ηρωική ρητορική που είναι πολύ αρρενωπός και ατομικιστής», εξηγεί ο Miguel Ángel Cajigal, ιστορικός τέχνης, πολιτιστικός διανομέας γνωστός σε δίκτυα όπως το El Barroquista και συγγραφέας του Another History of Architecture (Ediciones B).
Ο ιστορικός επισημαίνει ότι ο δρόμος θα ήταν πολύ διαφορετικός εάν ο Βεντούρι είχε χαρακτηριστεί ως «ένας Πιέρ Κιουρί», ο οποίος απείλησε να απορρίψει το Νόμπελ Φυσικής το 1903 εάν η σύζυγός του, η επιστήμονας Μαρί Κιουρί, με την οποία είχε συνεργαστεί στενά, δεν συμπεριλήφθηκε με αγκώνα στην ανακάλυψη του ραδίου. Χάρη στο σχέδιο, η Μαρί έγινε η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το βραβείο που άξιζε.
Στο κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο «Γιατί δεν υπήρξαν γυναίκες αρχιτέκτονες;», ο Cajigal ακτινογραφεί τη γυναικεία «ιστορική καθυστέρηση» με ένα καταιγισμό παραδειγμάτων όπως αυτό της Denise Scott Brown.
Ο ειδικός επισημαίνει ως κόκκινη σημαία «κατάφωρης διαγραφής» και συστηματικής οικειοποίησης της δημιουργικότητας, την περίπτωση του Ελβετού Le Corbusier και της συνεργάτιδάς του Charlotte Perriand, που επινόησαν ανατρεπτικά σχέδια από χρώμιο που ανέτρεψαν το παράδειγμα.
“Πολλά από τα έπιπλα και τους εσωτερικούς χώρους των κτιρίων του Le Corbusier είναι δημιουργίες της Perriand. Οι άνθρωποι τα επαίνεσαν και έχουν συμπεριληφθεί σε αρχιτεκτονικά εγχειρίδια σαν να ήταν έργο του “, επισημαίνει και επεκτείνει την έκλειψη των αρχικών λύσεων από τον αρχιτέκτονα λαμπρή σχεδιάστρια: Eileen Gray.
«Η δουλειά στην αρχιτεκτονική είναι πολύ συλλογική. Σε ένα στούντιο φαίνεται ότι το μόνο πράγμα που μετράει είναι ο αρχιτέκτονας που την οδηγεί, ενώ στην πραγματικότητα γνωρίζουμε ότι δεν παίρνει τις αποφάσεις, αλλά επικυρώνει τις ιδέες των ανδρών και των γυναικών που δουλεύουν εκεί που μένουν στη σκιά κάτω από μια επωνυμία», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Όσον αφορά τη λαμπρότητα μάρκετινγκ του Pritzker, μόνο ένα άλλο γεγονός: η πρώτη και μοναδική αρχιτέκτονας που το κέρδισε μόνη της ήταν η Ιρακινή Zaha Hadid το 2004, ένα τέταρτο του αιώνα μετά τη δημιουργία του βραβείου, ενώ το γυναικείο στούντιο Grafton Architecs ( που σχηματίστηκε από τους Ιρλανδούς Yvonne Farrell και Shelley MacNamara) αναγνωρίστηκε το 2020.
Στο Another History of Architecture, ο Cajigal αναλύει την ιστορία από μια άλλη οπτική γωνία με κατατοπιστικά ανέκδοτα που προκαλούν προβληματισμό: καλύπτει τα «μυστικά» του Παλατιού των Βερσαλλιών και τις «ενοχλήσεις» του όσον αφορά τις αποστάσεις και τις θερμοκρασίες, την αλάνθαστη έλξη του ανθρώπου. εγκεφάλου από τη συμμετρία που ενσωματώνεται σε κοσμήματα όπως το Ταζ Μαχάλ ή τις περιπέτειες των κτιρίων που χαρακτηρίζονται ως “άσχημα” που κατέληξαν να είναι εικονίδια.
Ο Πύργος του Άιφελ παίζει σε αυτό το προνομιούχο πρωτάθλημα. Προορισμένη να αποτελέσει το μεγάλο επίκεντρο της προσοχής στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το 1889 ως παγανιστική θεά της τεχνολογικής ζέσης, αν και η κύρια χρήση της δεν ήταν άλλη από το να είναι γιγάντιο.
Ο μηχανικός και επιχειρηματίας μεταλλουργικής ξυλουργικής Gustave Eiffel επέλεξε το έργο, το οποίο είχε ξεκινήσει για άλλη μια φορά από την αρχική ιδέα των συνεργατών του Nouguier και Kouchlin, σε κάτι που μοιάζει με κοινό νόμισμα στην κατασκευή μνημείων.
Ο Άιφελ, με καλή εμπορική αίσθηση, ένιωσε ότι το εργοστάσιό του μπορούσε να χτίσει τον πύργο στην καρδιά της πόλης, να κατασκευάσει τα υλικά και να φροντίσει για την αποσυναρμολόγηση του. Μια επιτυχημένη επιχείρηση που γεννήθηκε από μια αδύνατη πρόκληση και στέφθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο Πύργος του Άιφελ αναδείχθηκε ως σύμβολο της απελευθέρωσης του Παρισιού από τον ναζισμό. Από εκεί και πέρα το παραλήρημα και η ώθηση του διεθνούς τουρισμού έκαναν τα υπόλοιπα.
Ωστόσο, τα ξεκινήματα δεν ήταν εύκολα. Για δεκαετίες, ο σιδερένιος κολοσσός προκαλούσε την αδιαφορία των Παριζιάνων (μετά βίας δεχόταν επισκέπτες) και χρησιμοποιήθηκε ακόμη και ως κεραία ραδιοφώνου και τηλεόρασης ή “billboard” το 1925 με μια φωτισμένη διαφήμιση της Citröen.
«Ο Πύργος του Άιφελ έμεινε λίγο πίσω μετά την Παγκόσμια Έκθεση, κανείς δεν τον χρησιμοποίησε πολύ αλλά δεν τον γκρέμισαν ούτε γιατί δεν ήξεραν τι να κάνουν με τα υλικά ή πού να τα αποθηκεύσουν, γι’ αυτό σώθηκε», διευκρινίζει ο ειδικός για τις ιδιοτροπίες της μοίρας.
Το όνομα του Καναδού αρχιτέκτονα Frank Gehry (Τορόντο, 1929) συνδέεται με την πρωτοπορία των κτιρίων του , αλλά ουσιαστικά ξεκίνησε από τον οστρακισμό, σε ένα άλλο επεισόδιο από το μηδέν έως το εκατό χάρη στην «πρόκληση της φαντασίας έναντι της λειτουργικότητας».
Ο Gehry ήταν στα πενήντα του όταν αποφάσισε να ανακαινίσει το μπανγκαλόου του στην Καλιφόρνια . Η καριέρα του δεν είχε απογειωθεί και δέχτηκε δουλειές στο φαγητό, όπως η κατασκευή εμπορικών κέντρων-μαμούθ, μέχρι τη δουλειά που ανέλαβε ως ριζοσπαστική πρόκληση. Η σύζυγός του ήθελε να διατηρήσει το ροζ σπίτι στην αρχική του κατάσταση και ο αρχιτέκτονας είχε τη φαεινή ιδέα να συγκατοικήσει το νέο και το παλιό.
Χρησιμοποιώντας χυδαία υλικά όπως το σήμα κατατεθέν μεταλλικό κόντρα πλακέ και το πλέγμα του οίκου, σχεδίασε μια νέα συσκευασία όπου εμφανίζονται δύο προοπτικές ταυτόχρονα. Ένα είδος μεταλλαγμένου σπιτιού σε στυλ Duchamp που φρίκησε τη γειτονιά της Santa Monica αλλά εκτόξευσε τον σχεδιαστή στην παγκόσμια δόξα.
Ο Frank Gehry κέρδισε το Pritzker το 1989 και έγινε ένα μωρό τρομερό της αρχιτεκτονικής πρόκλησης, που διέτρεξε την ησυχία του ορθολογισμού και έγινε αχαλίνωτο στα τέλη του 20ου αιώνα με τη φιγούρα του αστέρα καλλιτέχνη ή starchitec, που συχνά φώτιζε υπερβολικούς χώρους σε υπέρογκους προϋπολογισμούς.
«Δεν αφορούσε ανθρώπους που αναζητούσαν τοπικές και συνεκτικές λύσεις σε αρχιτεκτονικά προβλήματα που γνώριζαν σε βάθος, αλλά για ένα ολόκληρο φαινόμενο που γέμισε τον κόσμο με έργα που εξάγονταν από μια χούφτα εταιρειών που λειτουργούσαν σαν ροκ σταρ: ταξίδευαν με πλήρη ταχύτητα. έκαναν τη δική τους και συνέχισαν την αστρική τους περιοδεία», γράφει ο Miguel Ángel Cajigal.
Στην περίπτωση του Gehry, η θριαμβευτική του περιοδεία τον οδήγησε στο Μπιλμπάο, όπου το κάλυμμα από τιτάνιο και τα στριμμένα σχήματα του Μουσείου Guggenheim, που γιόρτασε την 25η επέτειό του πέρυσι , συμβολίζουν την κορύφωση εκείνης της εποχής της παγκοσμιοποιημένης υπερβολής. Ένα νέο παράδειγμα κτιρίου που μετουσιώνει την ψυχή μιας πόλης σε επιθυμία για υπέρβαση.
“Η αρχιτεκτονική είχε πάντα αυτό το σημείο επιδεικτικότητας να τολμήσει να το κάνει. Αυτού του είδους τα πνευματικά παιχνίδια είναι πολύ σημαντικά για να προχωρήσει, αλλά ταυτόχρονα από έξω είναι εύκολο να τα δεις ως κάτι εντελώς άχρηστο, τουλάχιστον μέχρι περνάει αρκετός καιρός, ώστε ο κόσμος να θαυμάσει αυτό το κτίριο ως μνημείο και από εκεί και μετά να συγχωρούνται όλες οι αμαρτίες», λέει ο ειδικός.
Επιστρέφοντας στον Frank Gehry, ίσως τα κλειδιά να είναι αγκυροβολημένα στην παιδική του ηλικία όπου έπαιζε με το σίδερο από το σιδηροπωλείο του παππού του σε μια ατελείωτη αποδόμηση. Στο Notes on Frank Gehry, η ταινία του φίλου του Sydney Pollack που προβλήθηκε στις Κάννες το 2006, ο σταρ που πάντα απέφευγε να εξηγήσει τη δημιουργική του ιδεολογία χειρίζεται ψαλίδι, ταινία και χαρτόνι ως μέρος του βασικού του πρωτοκόλλου σχεδιασμού. Μια ατάκα που δίνει στις δημιουργίες του μια αύρα ενός παιδικού και, ίσως, αιώνιου ονείρου.
Πηγή; RTVE.es
Μετάφραση: Αθανάσιος Ρούντος
www.ertnews.gr
